Geneza i okoliczności powstania Konstytucji 3 maja
Konstytucja 3 maja była odpowiedzią na kryzys wewnętrzny I Rzeczypospolitej, pogłębiony przez I rozbiór Polski w 1772 roku. Inicjatorzy reform zdawali sobie sprawę z konieczności wzmocnienia państwa i unowocześnienia jego struktur. Jak podaje Polska Agencja Prasowa: „Konstytucja 3 maja, będąca skutkiem dążeń do naprawy stosunków wewnętrznych w Polsce po I rozbiorze (1772), pozostawiała w Polsce ustrój stanowy, wprowadzając jednak pewne zmiany.”
Polecany artykuł:
Kluczowe założenia i reformy ustrojowe
Konstytucja 3 maja wprowadzała szereg istotnych zmian w ustroju państwa, mających na celu jego centralizację i usprawnienie funkcjonowania. Do najważniejszych reform należały:
- Ograniczenie wpływu magnaterii: Wykluczenie z sejmików szlachty nieposiadającej ziemi, podatnej na przekupstwo.
- Zmiany w prawie wyborczym: Zastąpienie feudalnego cenzusu urodzenia szlacheckiego burżuazyjnym cenzusem posiadania.
- Centralizacja państwa: Zniesienie odrębności między Koroną i Litwą, wprowadzenie jednolitego rządu, skarbu i wojska.
- Trójpodział władzy: Wprowadzenie władzy ustawodawczej (dwuizbowy parlament), wykonawczej (król i Straż Praw) i sądowniczej.
- Zniesienie liberum veto: Decyzje miały zapadać zwykłą większością głosów.
- Dziedziczność tronu: Zniesienie wolnej elekcji po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Społeczne i gospodarcze aspekty Konstytucji
Konstytucja 3 maja regulowała również kwestie społeczne i gospodarcze, dążąc do poprawy sytuacji mieszczaństwa i chłopów:
- Prawa dla mieszczan: Zatwierdzenie prawa nabywania dóbr i uzyskiwania szlachectwa.
- Ochrona chłopów: „Utrzymując poddaństwo chłopów konstytucja pozbawiała jednak szlachtę prawa najwyższej zwierzchności wobec poddanych, przyjmując ich "pod opiekę prawa i rządu krajowego". Indywidualne umowy chłopów z dziedzicami o zamianę pańszczyzny na czynsz nie mogły już być samodzielnie unieważniane przez szlachtę.
- Tolerancja religijna: Uznanie katolicyzmu za religię panującą, przy jednoczesnej tolerancji dla innych wyznań.
Konsekwencje i znaczenie dla przyszłości Polski
Próba wprowadzenia w życie Konstytucji 3 maja zakończyła się niepowodzeniem z powodu Konfederacji Targowickiej i interwencji wojsk rosyjskich.
Próba wprowadzenia konstytucji w życie została przekreślona już w połowie 1792 roku. Przyczyniła się do tego Konfederacja Targowicka (zawiązana przez przywódców obozu magnackiego w celu przywrócenia poprzedniego ustroju Rzeczypospolitej i pod hasłami obrony zagrożonej wolności przeciwko reformom Konstytucji 3 maja) i wkroczenie wojsk rosyjskich w granice Polski.
Mimo krótkotrwałego obowiązywania, Konstytucja 3 maja miała ogromne znaczenie dla polskiej tożsamości narodowej i stała się symbolem dążeń do wolności i nowoczesnego państwa. Była drugą na świecie (po Stanach Zjednoczonych) i pierwszą w Europie ustawą regulującą organizację władz państwowych, prawa i obowiązki obywateli. „Zabezpieczała możliwość rozwoju gospodarczego i politycznego kraju.” Jej idee przetrwały w kolejnych pokoleniach Polaków i inspirowały walkę o niepodległość.
Memy majówka 2025:
